ผักขะแยง
"ผักขะแยง" เป็นผักที่ขึ้นเองตามเถียงนา ขึ้นในฤดูทำนา เริ่มจากฝนลงครั้งแรก ขยายพันธุ์แบบไหลไปตามราก เกิดและขยายพันธุ์แตกต้นออกเป็นกอ ลำต้นกลวง ขึ้นเป็นลำเดี่ยวยาวประมาณสักคืบกว่าๆ ใบออกตามลำต้นที่อวบและกลวง ลำต้นอ่อน กินได้ตลอดลำต้น เมื่อถึงฤดูเก็บเกี่ยวข้าว ผักขะแยงก็เริ่มโรยรา และหายลงใต้ดินในที่สุด รอวันฝนลงอีกครั้งในพรรษาหน้า
ผักขะแยงชอบดินดำน้ำชุ่ม ดังนั้นจึงสามารถนำผักขะแยงมาปลูกได้ หรือถ้าลำต้นฝังอยู่ตามบึง บ่อ ที่มีน้ำขังตลอดปี ผักขะแยงก็สามารถขึ้นงอกงามได้ตลอดปีเช่นกัน แต่เพราะผักขะแยงเป็นผักที่ขึ้นตามธรรมชาติ เป็นสัญลักษณ์หน้านา ชาวบ้านหลายท้องถิ่นทางภาคอีสานไม่นิยมนำมาปลูก ไม่มีการขาย เรียกว่าอยากกินก็ไปดึงทึ้งเอาเป็นกอบเป็นกำจากท้องนา ถือเป็นผักสาธารณะ
บางแห่งเช่นอีสานลุ่มแม่น้ำโขง มีการนำมาปลูกตามริมบึง หรือแม้แต่ในกระถาง กะละมังแตกใต้ลุ่มบ้านตรงที่ล้างผัก ล้างปลา เพื่อให้ได้น้ำที่ไหลลงจากชานครัว ผักขะแยงก็จะงามสะพรั่ง บางแห่งมีการเก็บตามท้องไร่ท้องนามามัดกำนำไปขายในตลาดในหมู่บ้าน ในอำเภอ หรือในเมือง สนนราคาก็ถูกมาก ปัจจุบันนี้ผักขะแยงมีขายตามตลาดในกรุงเทพประปราย อยู่ในกลุ่มผักบ้านนอก ลูกค้าก็จะเป็นคนต่างจังหวัดที่คิดถึงบ้านมาซื้อไปทำอาหารกินแก้ความรู้สึกคิดถึงบ้าน คิดถึงอาหารพื้นบ้าน
ผักขะแยงเป็นผักใบเขียว ต้นเขียวสดใส กินได้ตลอดลำต้นเพราะไม่มีเสี้ยนผักแต่อย่างใด ความเด่นของผักก็คือมีกลิ่นแรง กลิ่นฉุนหอมมาก ผักขะแยงจึงเป็นผักที่เสริมกลิ่นอาหารได้อย่างดีเยี่ยม เป็นกลิ่นเฉพาะของผักขะแยงที่ทำให้คนไกลบ้านไกลเถียงนาคิดถึงบ้านได้
ผักขะแยงกินได้หลายแบบแล้วแต่ท้องถิ่น อีสานตอนบนติดกับลำน้ำโขง คืออุดรธานี อุบลราชธานี หนองคาย จะมีการกินผักขะแยงสดเป็นผักจิ้ม เช่นจิ้มน้ำพริกหรือเรียกว่าจิ้มป่นจิ้มแจ่ว กันกับก้อยปลา ส่วนอีสานตอนกลางเช่น ชัยภูมิ โคราช ขอนแก่น ไม่นิยมกินสดๆ
เครื่องปรุง
| เผือก ขนาด 5 ขีด | 1 | หัว |
| ปลาเนื้ออ่อนตัวใหญ่ | 1 | ตัว |
| ผักขะแยงเด็ดยอดเด็ดใบพร้อมลำต้น | 1 | ถ้วย |
เครื่องแกง
| หอมแดง | 4 | หัว |
| พริกสด | 10 | เม็ด |
| กระเทียม | 4 | กลีบ |
| เกลือ |
โขลกทั้งหมดรวมกันให้ได้เครื่องแกงประมาณ 2 ช้อนโต๊ะ
วิธีทำ
1. ล้างเผือกให้สะอาด ปอกเปลือกหั่นเป็นชิ้นโตๆ
2. ล้างปลาเนื้ออ่อน หั่นเป็นท่อนใหญ่ นำไปทอดให้เหลืองสุก จากนั้นแกะเอาแต่เนื้อ นำเนื้อปลาไปโขลกรวมกันกับเครื่องแกงเตรียมไว้
3. ต้มน้ำให้เดือด ใส่เผือกที่หั่น ต้มจนเผือกสุกพอนุ่ม ใส่เครื่องแกงผสมปลา คนเบาๆ ให้ทั่ว รอให้น้ำเดือด ปรุงรสด้วยเกลือ น้ำปลา น้ำตาลนิดหน่อยพอให้น้ำออกรสกลมกล่อม จากนั้นก็ใส่ผักขะแยงแล้วปิดฝาหม้อ ยกลง
หมายเหตุ แกงเผือกจะออกรสมัน หวานเผือกและหอมเผือกผสมกิล่นผักขะแยง ออกรสเค็มและเผ็ด น้ำแกงจะกลมกล่อมมาก บางคนชอบกลิ่นผักขะแยงเป็นพิเศษ ก็ใส่เพิ่มได้ตามใจชอบ บางคนก็นำมาเด็ดใส่เพิ่มอีกตอนกินแกง ผักจะได้แค่สลดตัวและยังคงความสดอยู่ กลิ่นก็จะหอมฉุนกว่าที่ต้มสุกแล้ว