ปลาแขยง
ปลาแขยง ปลาน้ำจืดที่ไม่มีเกล็ด หนวดยาว มีครีบหลังอันแหลมคม ครีบหูทั้งสองมีเงี่ยงแหลม พบตามแหล่งน้ำไหล แม่น้ำ ลำคลอง ห้วย หนอง คลอง บึงทั่วไปทุกภาค ปลาแขยง มีให้เลือกกินกัน 3 ชนิด คือ ปลาแขยงธง ปลาแขยงข้างลาย ปลายแขยงใบข้าว แต่ปัจจุบันนี้ปลาแขยงหากินได้ยากมากยิ่งขึ้น โดยเฉพาะปลาแขยงธงนั้นหากินกันแทบไม่ได้แล้ว ยังคงมีแต่ปลาแขยงใบข้าว และปลาแขยงลายให้กินกันเท่านั้น
ปลาแขยงแต่ละชนิดมีขนาดและรูปร่างแตกต่างกัน ปลาแขยงข้างลาย มีขนาดค่อนข้างเล็ก ลำตัวป้อมสั้น ด้านข้างแบน หัวแหลม ปากเล็ก มีหนวด ครีบหลังมีก้านเดี่ยวแข็งและแหลมคมหนึ่งอัน ครีบหูสองข้างมีเงี่ยงแหลม มีแถบสีขาวเงิน 2 แถบพาดไปตามยาวของลำตัวด้านหลังมีสีน้ำตาลปนดำเข้ม ปลาแขยงธง
เป็นปลาแขยงขนาดเล็ก มีรูปร่างเรียวยาว ลำตัวด้านข้างแบน หัวเล็ก ตาค่อนข้างโต ปากค่อนข้างเล็ก มีหนวด ครีบหลังมีขนาดใหญ่ และยาวสูงเด่นคล้ายชายธง ครีบหูมีเงี่ยงแหลมคมสองข้าง ครีบไขมันมีขนาดใหญ่และยาว ครีบหางเว้าลึก แพนหางส่วนบนมีปลายยาวเป็นเส้นรยางค์ ปลาแขยงใบข้าว เป็นปลาแขยงที่มีขนาดใหญ่ที่สุด ลำตัวค่อนข้างกลมและยาว หัวค่อนข้างเล็ก ปากทู่ มีหนวด ครีบหลังปลายยาวเป็นกระโดงสูง ครีบหูมีก้านเดี่ยวแข็งและแหลมคมข้างละอัน ครีบไขมันใหญ่และยาว แพนครีบหางอันบนมีปลายยาวเรียวเป็นรยางค์ ลำตัวส่วนบนมีสีเทาอมฟ้า ด้านหลังเข้ม และสีจะค่อยจางลงถึงบริเวณท้องแล้วเปลี่ยนเป็นสีครีบหรือสีขาว
เมื่อได้ปลาแขยงสด ตาใส เนื้อนุ่ม ไม่ว่าจะเป็นชนิดใดก็ทำอาหารจานปลาอร่อยๆ ได้ เพราะเนื้อปลาแขยงมีสีขาวนุ่มน่ากิน มีรสหวานตามธรรมชาติ ก่อนทำอาหารจากปลาแขยงต้องตัดปลายหัวที่มีหนวดยาวออก ตัดเงี่ยงตรงครีบหูทั้ง 2 ข้าง ผ่าท้องควักไส้และดีออก เคล้าเกลือ ล้างน้ำ ถ้าตัวใหญ่ให้ตัดเป็น 2 ชิ้น ปลาแขยงก็พร้อมสำหรับสร้างรสอร่อยกันแล้ว
ในแต่ละท้องถิ่นมีอาหารจานเด่นจากปลาแขยงแตกต่างกันไป ภาคกลางนิยมนำมาทำเป็นฉู่ฉี่ น้ำแกงขลุกขลิก และทำแกงคั่ว แกงสามรส มีรสเปรี้ยว เค็ม หวาน ยิ่งถ้าเป็นช่วงฤดูของกระท้อน ก็ทำแกงคั่วกระท้อนปลาแขยงได้อร่อยเป็นยิ่งนัก หรือเคล้าเกลือ แช่น้ำปลาสักครู่ นำมาทอดกรอบก็อร่อย ทางภาคอีสาน นิยมทำต้มยำ ห่อหมก ลาบ และปลาส้ม ไม่ใช่ปลาส้มแบบปลาตะเพียน แต่เป็นการเอาปลาที่ทำแล้วมาทุบพอเนื้อนุ่ม แช่ตัวปลาลงในน้ำซาวข้าว 1-2 ชั่วโมงให้เนื้อปลาแข็ง นำมาสับให้ละเอียดทั้งเนื้อและก้างปลา ตำรวมกับข้าวเหนียว เกลือ กระเทียม จนเนื้อปลาเหนียว ห่อด้วยใบตองทิ้งไว้หนึ่งคืน เนื้อปลาจะขาวและแข็ง มีรสเปรี้ยว
เครื่องปรุง
| ปลาแขยงข้างลาย | 200 | กรัม |
| กระท้อนเปรี้ยว | 3 | ลูก |
| หัวกะทิ | 1/2 | ถ้วย |
| กะทิ | 1 1/2 | ถ้วย |
| น้ำพริกแกงคั่ว | 2 | ช้อนโต๊ะ |
| น้ำปลา | 2 | ช้อนโต๊ะ |
| น้ำตาลปีบ | 2 | ช้อนโต๊ะ |
วิธีทำ
1. ปอกเปลือกกระท้อน แช่ลงในน้ำเกลือ ฝานเนื้อกระท้อนแฉลบ แช่ลงในน้ำเกลืออีกครั้ง แล้วขยำเนื้อกระท้อนจนนุ่มและคลายรสฝาด เอาขึ้นบีบให้สะเด็ดน้ำ
2. ล้างปลา ตัดปลายหัวปลาที่มีหนวดออก ตัดเงี่ยงที่ครีบหูและหลังออก ผ่าท้องควักดี เคล้าเกลือพอทั่ว ล้างน้ำอีกครั้ง
3. เคี่ยวหัวกะทิพอแตกมัน ใส่น้ำพริกแกง ผัดพอหอม ใส่เนื้อกระท้อน กะทิ
4. ปรุงรสด้วยน้ำปลา น้ำตาล เมื่อน้ำแกงเดือดจัด ใส่ปลา พอปลาสุก ปิดไฟ เสิร์ฟ